تاریخچه ی مختصری از بازی بزکشی

بازی بزکشی از شمال هندوکش منشآ گرفته است، میراثی از فرهنگ اسپ سواری کوچی های مغل و ترک اعم از ترکمن ها، ازبک ها، قزاق ها و قرغز ها می باشد. مسکن گزینی و تجمع این گروه ها در کشورهای آسیای مرکزی بزکشی را به یک بازی جذاب و هیجان انگیز مبدل ساخته است. از سال های 1920 به بعد افغانستان نیز شاهد و محل برگزاری مسابقات بزکشی بوده است.

مسابقات بزکشی در افغانستان در سطح روستا ها و ولسوالی ها از طرف ( خانها، زمینداران و سران اقوام ) حمایت می گردید.

در اکثر این مسابقات که بدون قوانین و طرزالعمل بوده میان چاپ اندازان و مالکان اسپ ها نزاع ها پیدا شده، خانی که بتواند بزکشی بدون مشاجره ونزاع را راه اندازی نماید یا بتواند بزکشی را که به نزاع انجامیده آرام سازد شهرت سیاسی زیادی بدست میآورد.

در ماه اکتوبر سال 1953 حکومت افغانستان یک تورنمنت ملی را درکابل به مناسبت سالگرد محمدظاهرشاه وقت افغانستان راه اندازی نمود. به ایتکار صدراعظم وقت سردارمحمد داود، یک شکل جدید بزکشی (قره جای) توسط کمیته ملی المپیک افغانستان تنظیم گردید.( تعداد نفرات هر تیم تا 12 نفر با داشتن یونیفورم خاص، اندازه میدان بزکشی، خط اندازه و تقسیم میدان و تعیین بیرق ها در میدان بزکشی تعیین داور ها یا حکم ها و یک قاعده نامه به خاطر پیشبرد بازی بزکشی از جمله این اقدامات بود که این ورزش را وارد مرحله جدید از تکامل نمود. کنترول بازی برای گردانندگان آن بسیار سهل و آسان بود، خوانین از مداخله در امور بازی به دور رانده شدند و هر کس به فیصله حکم مخالفت می نمود برای مدت کوتاهی حبس می گردید. در حالی که هنوز در قالب یک بازی قرار داشت، در آن زمان ورزش بزکشی نمایشی در برجسته ساختن رییس یا پادشاه کشور در نقش گرداننده ملی گردیده بود. در ابتدا سفر از هندوکش به کابل توسط اسپ صورت می گرفت و همه خصوصیات ماجراجویانه را در خود داشت. زیبایی های این سال های قبل پیش از آنکه کوتل سالنگ احداث گردد، طورشگفت انگیز در داستان حماسی جوزوف کیسل درسالهای 1967(لیس شیوالیرز) تذکر داده شده است که یک سال بعد به زبان انگلیسی (هارس مین) یا اسب سواران ترجمه گردید. درسال 1971 کمپنی فلم سازی کلمبیا پکچرز فلمی را با بازیگری عمرشریف، جک بالنس و لی تایلریانگ تهیه نمود که وی توسط نشریه لاس انجلس تایمز منحیث زیباترین کوچی شناخته شد.

همچنان در دوران حکومت حزب دموکراتیک سینماگران افغانستان از بازی بزکشی در تعدادی از فلم های حماسی شان استفاده نمودند.

در دوران مجاهدین این بازی نیز از  ارزشمندی خود برخوردار بود اما از آن کیفیتی که در سالهای قبل و با در نظرداشت تمام معیارها برگزار می شد رنگ باخته شده بود، طالبان در ابتدا این بازی را منع قرار دادند و بعد ها تا اندازه یی تحت تاثیر این بازی هیجان انگیز قرار گرفته بودند.

طی سالهایی که افغانستان وارد مرحله جدید شد ورزش بزکشی نیز مورد توجه خاص رهبران سیاسی و قوماندانان جهادی قرار گرفت. اکثر قوماندانان دوران جهاد به خصوص در سمت شمال به تربیه و نگهداری اسپ های بزکشی مبادرت ورزیدند. درآغازین سالهای استقرار حکومت موقت این بازی در میدان کلوپ سپورتی در کابل برگزار می شد که تمام نیروهای خارجی که در افغانستان آمده بودند از جریان این بازی دیدن می نمودند.

در این سالها مارشال محمد قسیم فهیم یکی از قوماندانان جهاد و مقاومت که سمت وزارت دفاع ملی و معاونیت اول ریاست جمهوری را در سالهای 2001 بر عهده داشت بزکشی را حمایت همه جانبه نمود. او خود به نگهداری و تربیه اسپ های بزکشی و چاپ اندازان مبادرت ورزید. تاجایی که در ساحه کوتل خیرخانه منتهی با دامنه کوه های شکر دره و پغمان ده ها جریب زمین را به منظور برگزاری مسابقات بزکشی آماده ساخت. که در بین شهروندان کابل به نام باغ مارشال مسمی گردیده است.

مارشال با استخدام چاپ اندازان و پهلوانان ماهر و کارکشته بسیار علاقه پیداکرد و دهها تن از این جوانان را جذب نمود و شامل تیم های بزکشی ساخت.

ریاست عمومی تربیت بدنی و ورزش و کمیته ملی المپیک منحیث مسوول ورزش در افغانستان فدراسیون بزکشی را احیای مجدد نمود که ریاست آن را  حاجی عبدالرشید دره بردوش داشت. حاجی عبدالرشید دره خود از جمله قوماندانان جهادی و در عین حال مالک ده ها اسپ بود که در ورزش بزکشی مهارت های خاصی دارد. موصوف  با تجاربی که در این عرصه داشت به عنوان رییس فدراسیون بزکشی برگزیده شد.

رقابت های بزکشی همه ساله در فصل های  خزان، زمستان و بهار تحت نظر فدراسیون بزکشی در مرکز کابل و  ولایات شمالی کشور برگزار می شد. در هر ولایت یک نفر نماینده فدراسیون برگزیده شد که تمام امور مربوط به بزکشی را پیش می برد. اما نقش خوانین و سران اقوام برجسته گی خود تا هنوز حفظ نموده است.

در سال 1397 یک بار دیگر نماینده های چاپ اندازان از تمام ولایات به کابل دعوت شدند و در مراسمی که از طرف ریاست عمومی تربیت بدنی و ورزش و کمیته ملی المپیک مدیریت می شد، انتخابات این فدراسیون برگزار شد و آقای سیف الدین تاندوغان به حیث رییس فدراسیون انتخاب شد.

نخستین لیگ بزکشی تحت تدابیر خاص با همکاری تلویزیون ملی در ماه حوت سال 1398 در کابل برگزار شد، اما به دلیل شیوع ویروس کرونا این برنامه نا تمام ماند.

دومین دور لیگ بزکشی باز هم در حوت سال 1399 با حمایت مالی تلویزیون ملی در کابل برگزار شد. که 16 تیم از شانزده ولایت شرکت کردند. برای نخستین بار در این مسابقات یک تیم از کندهار نیز شرکت داشت.

مسایل تخنیکی بازی بزکشی:

میدان بزکشی یک محوطه بسیار وسیع و هموار می باشد. که علاقه مندان در اطراف آن قرار می گیرند. قبل از آغاز بازی چاپ اندازان در حالی که بالای اسپ های شان سوار می باشد به خاطر ادای احترام در مقابل مهمانان و اراکین عالیرتبه قرار می گیرند. و از بزرگان طلب دعا می نمایند. بعد از ادای احترام و اخذ دعا حکم مسابقه با اشپلاق آغاز مسابقه را اعلام می نماید و شرکت کننده ها یا بهتر بگوییم چاپ اندازان با مهارت های خاصی که دارند و با استفاده از مهارت های اسپ شان تلاش می نمایند تا بز یا گوساله را که وزن آن تا چهل کیلو گرام می باشد و در داحل یک خط دایره وی که به نام دایره (حلال)  نامیده می شود بردارند. در همین حال است که برجذابیت این بازی افزوده می شود و از چاپ اندازان هردو تیم  به خاطر بدست آوردن هدف در یک مبارزه سخت و دشوار بر می خیزند. در مسابقات( توده یی ) یا عمومی صدها چاپ انداز تلاش می نماید تا این موفقیت را از آن خود نماید که این کار بسیار مشکل و دشوار است. اما در مسابقاتی که براساس قوانین ومقررات خاص خودش که دو تیم 12 نفری در مجموع 24 چاپ انداز شرکت می داشته باشند این کار آنقدر دشوار نیست و این بستگی به تعداد چاپ اندازان دارد. هر چاپ اندازی که بز را از دایره حلال برداشت کوشش می کند تا نعش بز را به طرف بیرق که در ساحه دور تر از دایره حلال می باشد برساند و دو باره به دایره حلال برساند. هرچاپ اندازی که این عمل را موفقانه انجام داد برنده بازی شناخته می شود و امتیاز بدست می آورد. و در مسابقات توده یی تحایف نقدی یا جنسی برایش داده می شود.

در شرایط فعلی اکثر تحایف از طرف تعدادی از تجارملی و شخصیت های ورزش دوست داده می شود که شامل تلویزیون، سی دی، یخچال و یا هم سیت های موبایل می باشد. پول نقد که قبلاً افغانی اهدا می شد اکنون جای خود را به دالر امریکایی خالی کرده است.

بزکشی در مزارشریف، قندز، تخار، بدخشان، بغلان، سمنگان، فاریاب، جوزجان، پروان، کاپیسا و پنجشیر طرف داران زیادی دارد. تا جایی که نوجوانان هم به اسپ سواری و بزکشی دسترسی دارند هرگاه این نوجوانان مورد تشویق قرار گیرند و حمایت شوند آینده خوبی را در حفظ این ورزش ملی برای افغانستان خواهیم داشت. دراین اواخر ورزش بزکشی در ولایات غربی و جنوب غربی کشور هم گسترش یافته و تیم هایی بزکشی ایجاد گردیده است که از جمله ولایت های هرات وغور، کنرها، نورستان را می توان نام برد.

مسابقه بزکشی در میله گل سرخ از سالیان درازی در شهر مزار شریف برگزار می شود این بازی هنوز هم تحت تدابیرخاصی از طرف مسوولین ورزش راه اندازی می گردد. که جایگاه خاص در میان ملل خاور زمین دارد.

گرچه این ورزش در افغانستان و کشورهای آسیای میانه از محبوبیت خاصی برخوردار است و علاقه مندان جهانی نیز دارد اما تا کنون به عنوان یک ورزش قابل قبول در بازیهای رسمی آسیایی و المپیکی شامل نشده است. این امر بستگی بر کارکردهای اداره ورزش افغانستان دارد با توجه  به شرایط خوبی که برای شناسایی این ورزش به عنوان ورزش ملی وعنعنوی افغانستان مساعد گردیده امید براینست تا مسوولان امور بتوانند این ورزش ملی را به عنوان ورزش بین المللی شامل بازیهای آسیایی و المپیکی نمایند.

عارف پیمان

حمل/ 1400