ورزش افغانستان، از انجمن سپورت تا ریاست عمومی تربیت بدنی و ورزش
پیشینه تاریخی:
پس منظر تاریخ کشور ما نشان میدهد که عشق و علاقه مردم به ورزش از قرن ها به این طرف یک پدیده طبیعی وجزء لاینفک زندگی این مردم بوده است.
درحدود (۳۵۰۰ ) سال قبل ازمیلاد مسیح از ثبت نام آریانا در تاریخ این کشور علاوه بر انجام فعالیت ها و امور زراعت و مالداری که شالودۀ حیات اجتماعی و اقتصادی آن عصر را تشکیل میداد، فعالیت های غیر منظم ورزشی از قبیل خیززدن زورآزمایی، سنگ انداختن، اسپ دوانی، نیزه بازی، تیروکمان، پهلوانی و غیره به شکل معمول در میان جوانان رواج داشت.
به استناد تاریخ و شهادت ویدا و اوستا درزمان سلطنت شاهی آریانا اسپ دوانی نیز رواج داشت در زمان یما اولین پادشاه آریانا قدیم، ورزش پهلوانی به شکل یک عنعنه در جامعه وقت پذیرفته شده بود و پهلوانان نیرومند و قوی رول مهمی درجنگ ها و درسرنوشت اداره اموردولت وقت داشتند. اوستا اول به سلامتی بدن و سپس درزیبایی، تناسب و قشنگی اندام و اعضای پیکر اهمیت زیادی داده است،"یما" مؤسس سلطنت شاهی پیشدادی بلخ در تآمین صحت و سلامتی افراد و رعیت خود اهمیت بزرگی قایل بود، سلامتی، تناسب اندام و قامت بلند از جمله معیار هایی بود که در انتخاب محافظان قصر پادشاهی و تامین امور امنیتی در نظر گرفته می شد.
به همین ترتیب به مرور زمان بعضی از ورزش ها از قبیل: آببازی، دوش، تیراندازی، نیزه زنی، خیززدن و سایر ورزش ها، سرگرمی ها و تفریح ها مطابق مقتضیات همان عصر و زمان در بین مردم رواج داشت که تا اکنون به همان گونه ساده به صورت عنعنوی در بین جوانان روستایی رواج دارد.
در اواسط سال ۱۸۶۸ میلادی مطابق ۱۲۴۹ هجری، قمری امیرشیرعلی خان در پهلوی سایر اصلاحات اجتماعی اقتصادی،سیاسی و فرهنگی اساس و تهداب معارف و فعالیت های ورزشی را گذاشت، دو مکتب یکی بنام ( حربی) در ساحه شیرپور و دیگری بنام ملکی خوانین در بالاحصارکابل تاسیس شد، در پهلوی سایر مضامین، ورزش نیز در پروگرام تعلیمی این دو مکتب گنجانیده شد. استخدام معلمین خارجی برای تدریس در آن زمان صورت گرفت که از جمله یک نفرترینر (مربی) ماهر و مجرب ورزش بنام "پرنیما" که از کشور دوست ترکیه بود استخدام گردیده بود ،وی جمناستیک و قواعد نظام عسکری و انداخت گلوله، نیزه و دسک را برای شاگردان آن وقت به شکل عملی و نظری تعلیم و تدریس می نمود.
در زمان حکومت امان الله خان تحت تاثیر حوادث و رویداد های فرهنگی که به وجود آمد ورزش نیز شامل برنامه های انکشافی حکومت قرار گرفت، به استناد تاریخ ساخت نخستین استدیوم ورزشی در باغ عمومی پغمان یکی از نمونه های توجه حکومت امان الله خان به ورزش و زیرساخت های ورزشی بود.
ورزشهای فوتبال،والیبال، تینس، پرتاب گلوله و دسک، جمناستیک در بین شاگردان جزء پروگرام رسمی معارف قرارگرفت. همچنین، بزکشی، پهلوانی،چوب بازی،اسپ دوانی،نیزه زدن، باسیکل رانی و سایر نمایشات ورزشی پس از سال ۱۳۰۱ در ایام جشن استقلال بادلگرمی و جوش و خروش زیاد در استدیوم(دوره) باغ عمومی پغمان و در اوقات مختلف در چمن حضوری صورت میگرفت.
ایجاد اداره رسمی :
اداره ورزش افغانستان درسال ۱۳۱۳ ھجری شمسی به عنوان انجمن ورزش افغانستان ایجاد شد و آقای شاه محمود به عنوان مسوول این اداره تعین شد. در سال 1936 با ایجاد پنج فدراسیون هاکی، اتلتیک، فوتبال، تینس و پهلوانی و معرفی آن به کمیته بین المللی المپیک، کمیته ملی المپیک افغانستان نیز جایگاه قانونی و حقوقی پیدا نمود. تصویب مقرره فعالیت کمیته تربیت بدنی و سپورت در سال 1366 نقطه عطف در ترتیب و تنظیم فعالیت های ورزشی داشت که برویت آن نقش تریبت بدنی و کمیته ملی المپیک منحیث دو اداره ورزشی در کشور با لایحه وظایف جداگانه شکل گرفت.
پس از تصویب مقرره متذکره ریاست تربیت بدنی و سپورت تحت ریاست غلام سخی حسنی و ریاست کمیته ملی المپیک تحت ریاست انجنیر نصیر امور ورزش افغانستان را مدیریت می کردند.
افغانستان از بازیهای سال 1936 برلین تا اکنون به استثنای سالهای 1952، 1976، 1984، 1992 و 2000 سدنی در تمام دوره های از بازیهای المپیک شرکت نموده است. این اشتراک قبل از سال 2001 صرف در رشته های هاکی، پهلوانی؛ فوتبال و دوش صورت گرفته است.
پس از سال 2001 صفحه جدید در روابط افغانستان با جامعه جهانی شکل گرفت و ورزش افغانستان نیز شامل این تحولات مثبت گردید، بازیهای 2004 یونان یک بار دیگر حضور افغانستان را در رویدادهای المپیک رقم زد و افغانستان در رشته های پهلوانی، دوش، جودو و مشت زنی در این بازیها شرکت کرد.
بازیهای 2008 و 2012 برای افغانستان دستآورد مدال داشت. روح الله نیکپا عضو تیم ملی تکواندو از بازیهای 2008 بیجنگ و 2012 لندن افغانستان را صاحب مدال المپیک نمود.
یعنی افغانستان در ایجاد اداره ورزش تا کنون طی حدود 100 سال تنها دو مدال برنز از بازیهای المپیک دارد.
اما در بازیهای آسیایی:
افغانستان از جمله بنیان گذاران شورای المپیک اسیا است که در سال 1951 شکل گرفت.
افغانستان در تمام دوره از بازیهای آسیایی شرکت نموده است. قبل از سال 2001 رشته های پهلوانی، مشت زنی، دوش و فوتبال و هاکی در این رویداد ها شرکت کرده اند.
و حاصل اشتراک تیم پهلوانی چهار مدال توسط بریالی ناصری، ابراهیم خدری، اسلم کابل و تاج محمد ثبت گردیده است.
پس از سال 2001 باز هم افغانستان از چهاردهمین دور بازیهای آسیایی که در سال 2002 در کوریا برگزار شد شرکت کرد و یک مدال برنز توسط رویا زمانی در رشته تکواندو بدست آمده است.
در سال 2006 نثار احمد بهاوی مدال گرفت، در بازیهای 2010 بازهم نثار بهاوی و جواد لکزایی و تیم کرکت افغانستان را صاحب مدال ساخت. در بازیهای 2014 رومل عباسی از تیم تکواندو و در بازیهای 2018 اندونیزیا خالد هوتک در رشته ووشو و منصور سروری در رشته کورش برای افغانستان مدال گرفتند.
به استثنای سال های جنگ جهانی دوم، تسلط حکومت طالبان در سال طی سالهای پس از جنگ جهانی دوم باز هم افعانستان در بازیهای المپیک 1948 لندن شرکت کرد و تا کنون یکی از اعضای فعال کمیته بین المللی المپیک است.
در اکثر رویداد های بازیهای المپیک قبل از سال 2001 افغانستان در بازیهای المپیک در رشته های دوش، فوتبال و کشتی شرکت نموده است.
و تا اکنون منحیث یکی از واحدھای مستقل تشکیلاتی، بودجوی دولت با کمیت (۵۵۴) نفر کارکن اناث و ذکور درسطح مرکز و واحدھای دومی آن درسطح (۳۳ )ولایت کشور مطابق پالیسی خردمندانه فرھنگی دولت جموری اسلامی افغانستان و نیز وفق احکام فقره سوم ماده پنجاه و دوم قانون اساسی کشور و ھمچنان در روشنایی ھدایت قانون تربیت بدنی و ورزش با تشکیل ۵۵۴ نفر پرسونل فعالیت می نماید.
اهداف:
1. حمایت و تشویق افراد جامعه به ورزش و ایجاد زمینه های بهتر برای آنها.
2. توسعه و انکشاف ورزشهای ملی ومحلی در افغانستان.
3. فراهم نمودن زمینه رشد و گسترش ورزشهای المپیکی و غیره المپیکی.
4. حمایت از حقوق مادی و معنوی ورزشکاران، قهرمانان، مربیان، داوران، پیشکسوتان و سایر کادر های ورزشی.
کمیته ملی المپیک:
کمیته ملی المپیک افغانستان یک نهاد غیر دولتی غیرانتفاعی و غیر سیاسی است که در عرصه ورزش ممثل کمیته بین المللی المپیک در کشور می باشد.
کمیته ملی المپیک در سال ۱۹۳۶ ایجاد و همزمان عضویت کمیته بین المللی المپیک را کسب نموده و تا کنون این افتخار را حفظ نموده است( به استثنای دوره حکومت طالبان که به حالت تعلیق قرار داشت)
مبنای کارکمیته ملی المپیک اساسنامه، منشور کمیته بین المللی المپیک و رعایت قوانین نافذه کشور می باشد.
رییس کمیته ملی المپیک با تدویر مجمع عمومی آن از طریق اعضای مجمع عمومی برای چهار سال انتخاب می گردد.
فدراسیونهای ورزشی:
فدراسیون نهاد اجتماعی ورزشی است غیر دولتی، غیر انتفاعی و غیر ساسی و دارای شخصیت حقوقی مستقل است که از اثر تشکل تعدادی از ورزشکاران مطابق اساس نامه ایجاد و امور مربوط به ورزش را انجام میدهد.
در افغانستان هر رشته ورزشی مربوط به یک فدراسیون ورزشی است که در چاچوب ریاست تربیت بدنی و ورزش و کمیته ملی المپیک ثبت و راجستر استند. و تعداد شان به استثنای بورد کرکت به ( ۵۱ ) فدراسیون میرسد
1) فدراسیون فوتبال
2) فدراسییون اتلتیک خفیفه
3) فدراسیون باسکتبال
4) فدراسیون بایسکل رانی
5) فدراسیون بدمنتون
6) فدراسیون پهلوانی یا کشتی
7) فدراسیون پرورش اندام
8) فدراسیون پاورلفتینگ
9) فدراسیون تینس
10) فدراسیون تکواندو
11) فدراسیون جودو
12) فدراسیون تیبل تینس یا پینگ پانگ
13) فدراسیون شطرنج
14) فدراسیون بزکشی و نیزه زنی
15) فدراسیون اسکی
16) فدراسیون اسپ سواری
17) فدراسیون جمناستیک
18) فدراسیون کاراته
19) فدراسیون ووشو
20) فدراسیون هاکی
21) فدراسیون کبدی
22) فدراسیون ورزشهای زورخانه یی
23) فدراسیون کانگفو
24) فدراسیون شنا
25) فدراسیون شمشیر بازی
26) فدراسیون قایقرانی
27) فدراسیون مشت زنی یا بکس
28) فدراسیون گلف
29) فدراسیون سنوکر و بلیارد
30) فدراسیون کوهنوردی
31) فدراسیون رگبی
32) فدراسیون موی تای
33) فدراسیون کورش
34) فدراسیون پانکریشن
35) فدراسیون ووینام
36) فدراسیون قوت الرمی
37) فدراسیون آشی هاراکاراته
38) فدراسیون کیک بکس
39) فدراسیون ورزشهای رزمی
40) فدراسیون جوجیتسو
41) فدراسیون معلولین یا افراد داری معلولیت جسمی
42) فدراسیون دیف المپیک یا افراد دارای معلولیت ذهنی
43) فدراسیون باتوران دود
44) فدراسیون فول ررزم
45) فدراسیون طبما
46) فدراسیون تکواندوی آی تی اف
47) فدراسیون تکواندوی آی تی تی ای اف
48) فدراسیون نیوفول کانتاکت
49) فدراسیون وزنبرداری
50) فدراسیون هندبال
51) فدراسیون والیبال
در پهلوی آن چند رشته ورزشی دیگر نیز در سالهای اخیر به فعالیت آغاز کرده و تعداد زیاد جوانان به آن پرداخته اند،
مانند:
باولینگ
موتر سایکل رانی
پارکور
چتر بازی
کرلینگ
سنوبورد که تا هنوز بگونه رسمی در چاچوب ریاست عمومی تربیت بدنی و ورزش و کمیته ملی المپیک به حیث فدراسیون ثبت و راجستر نشده اند.
ورزشهای ملی و محلی:
بزکشی
نیزه زنی
کشتی رسمتی
ورزشهای عنعنوی که تا هنوز به صورت علمی و معیاری در مورد شان تدقیق، مطالعه نشده و بگونه رسمی نه بلکه در روستاها و مناطق مختلف کشور جوانان به آن مبادرت میورزند، مانند: ریسمان کشی، سنگ اندازی، خیز زدن، توپ دنده، غرثی، چوب بازی،
کمیت ورزشکاران:
ورزشکاران ذکور ( ۴۱۱۷۱۱ ) نفر
ورزشکاران اناث ( ۵۰۰۰ ) نفر
مجموع : ۴۱۶۷۱۷ نفر ، به استثنای فوتبال و کرکت،
تعداد تیم ها و باشگاهها: ۱۲۴۱۶ به استثنای فوتبال و کرکت
تعداد مربیان و استادان ذکور: ۳۴۸۲ نفر
تعداد مربیان و استادان اناث: ۱۸۸ نفر
مجموع:۳۶۷۰ نفر
تعداد داوران یا حکمان ذکور: ۱۶۴۸ نفر
تعداد داوران و حکمان اناث : ۷۵ نفر
مجموع : ۱۷۲۳ نفر
دست آوردها:
طی دو دهه اخیر به تعداد( ۲۸۹۳ )مدال از بازیهای خارجی توسط ورزشکاران کسب شده است.
که بالاترین آنها از بازیهای المیپک جهانی و بازیهای آسیایی می باشد.
۲ مدال برنز از بازیهای المپیکی در سال های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۲ توسط روح الله نیکپا در رشته تکواندو
۲ مدال برنز از بازیهای المپیک جوانان توسط محمود حیدری و نثار احمد عبدالرحیم زی در رشته تکواندو
۱۱ مدال نقره و برنز از بازیهای آسیایی در رشته های پهلوانی، تکواندو، کرکت، ووشو و کورش.
قهرمانی تیم ملی فوتبال در بازیهای سیف گیم یا کشورهای جنوب آسیا در سال ۲۰۱۳
عضویت در کمیته بین المللی المپیک توسط سمیرا اضغری
بهترین ورزشکاران مدال آور:
روح الله نیکپا در رشته تکواندو دارنده مدال از بازیهای المپیک ۲۰۰۸ و ۲۰۱۲ چین و بریتانیا
نثاراحمد بهاوی در رشته تکواند دارنده مدال از بازیهای جهانی تکواندو و بازیهای آسیایی در سال ۲۰۰۷
محمود حیدری در رشته تکواندو دارنده مدال از بازیهای المپیک جوانان در سال ۲۰۱۰ مکزیک
نثار احمد عبدالرحیم زی در رشته تکواندو دارنده مدال از بازیهای المپیک جوانان ۲۰۱۸
پهلوان محمد ابراهیم خدری در رشته کشتی برنده مدال برنز از بازیهای آسیایی در سال ۱۹۶۲ میلادی اندونیزیا
پهلوان بریالی ناصری در رشته کشتی برنده مدال از بازیهای آسیایی سال ۱۹۵۴ فلیپین
پهلوان محمداسلم در رشته کشتی برنده مدال از بازیهای آسیایی در سال ۱۹۷۴ تهران
پهلوان تاج محمد در رشته کشتی برنده مدال از بازیهای آسیایی سال ۱۹۸۲ تایلند
رویا زمانی در رشته کشتی برنده مدال از بازیهای آسیایی ۲۰۰۲ کوریا
خالد هوتک در رشته ووشو برنده مدال برنز از بازیهای آسیایی ۲۰۱۷ اندونیزیا
منصور سروری در رشته کورش برنده مدال برنز از بازیهای آسیایی ۲۰۱۷ اندونیزیا
سومیه غلامی در رشته تکواندو دارنده مدال از بازیهای کشور های جنوب آسیا
محمدیاسین قادری در رشته پرورش اندام، قهرمان آسیا و نایب قهرمان جهان
حسین بخش صفری در رشته جوجیتسو ، دارنده مدال طلا از بازیهای آسیایی داخل سالون ۲۰۱۷ ترکمنستان
باز محمد مبارز در ورزشهای رزمی، دارنده چندین مدال طلا و نقره و کمربند های قهرمانی از مسابقات بین المللی آزاد در کشورهای مختلف
احمد ولی هوتک در ورزشهای رزمی،دارنده چندین مدال طلا نقره و کمربند های قهرمانی از مسابقات بین المللی ازاد از کشور های مختلف.
اماکن و محلات ورزشی( استدیوم ها،جمنازیوم ها)
در سطح کشور به تعداد( ۱۹ ) باب استدیوم و به تعداد( ۱۳) باب جمنازیوم که با حزینه دولت افغانستان ویا هم به کمک نهاد های خارجی ساخته شده موجود می باشد.
مهم ترین استدیوم ها در ولایت های کابل، بلخ، خوست، ننگرهار، هرات، کندهار، پنجشیر ساخته شده اند. اما با توجه به تعدد رشته های ورزشی و کمیت ورزشکاران، کمبود محلات و مکان های ورزشی در کشور محسوس می باشد.